Köy Enstitüleri Unutulmadı

Konu ile ilgili açıklamalarda bulunan ADD İnegöl Şubesi Başkanı Birol Atay, ?Köy Enstitüleri; köy öğretmen ve eğitmenleriyle köylerde tarım ve sağlık görevlisi olarak çalışacakları yetiştirmek amacıyla kurulmuş eğitim kurumlarıdır. Cumhuriyet yönetiminin toplum yapısını yönlendirici uygulamalarının en belirgin örneklerindendir.Cumhuriyet Halk Partisi´nin (CHP) 1935´teki IV. Kurultayı´nda İlköğretimin yaygınlaştırılması amacıyla bir dizi karar alındı. Bunların en önemlisi, askerliğini onbaşı ve çavuş olarak yapan köy gençlerinin kısa bir eğitimden geçirilerek kendi köylerinde eğitmen olarak görevlendirilmesiydi. İlk uygulama 1936´da başladı ve 84 köylü genç Eskişehir´e bağlı Çifteler´de açılan bir kurstan sonra köy eğitmeni olarak görevlendirildi. Uygulamanın başarılı olması üzerine kursların sayısı artırıldı, eğitmenlere toprak, tohumluk ve tarım araç-gereci de verilerek bulundukları bölgede tarımsal çalışmalara öncülük etmeleri sağlandı. 1937´de konu daha kapsamlı bir biçimde ele alındı ve Milli Eğitim Bakanı Saffet Arıkan´ın hazırlattığı bir program çerçevesinde Eskişehir Çifteler´de (1937), İzmir Kızılçullu´da (1937), Edirne Kepirtepe´de (1938) ve Kastamonu Gölköy´de (1939) deneme niteliğinde dört Köy Öğretmen Okulu açıldı. Edirne´deki okul önce Karaağaç´ta öğretime başladı, sonra Kepirtepe´ye nakledildi.Bu çalışma Hasan Ali Yücel´in Milli Eğitim Bakanlığını üstlenmesiyle birlikte daha da genişletildi. Başlatılan yeni programın mimarı, dönemin ilköğretim Genel Müdürü İsmail Hakkı Tonguç oldu. 17 Nisan 1940´ta çıkarılan 3803 sayılı Köy Enstitüleri Kanunu önceki deneme okullarının enstitüye dönüştürülmesini ve ayrıca 17 yeni köy enstitüsü açılmasını öngörüyordu. Okullar aynı zamanda birer tarım işliği, sağlık ocağı olarak işlev görecek, çeşitli tohum ve tarım araçlarının ilk denemeleri buralarda yapılacaktı. 1942 yılında çıkarılan 4274 sayılı Köy Okulları ve Enstitüleri Teşkilat Kanunu´yla Enstitüler sağlam bir yapıya kavuştu.Milli Eğitim Bakanlığı´nın ayırdığı ödenekle, öngörülen 21 Köy Enstitüsü´nün kısa sürede kurulup tamamlanması olanaksız olduğundangerek yapımgerekse öğretim ve uygulama harcamalarının karşılanmasında köy bütçelerine ve imeceye de başvuruldu. Enstitülere alınan öğrenciler okulun yapım işlerinde ve örnek tarım uygulamalarında da görev aldılar. Köy Enstitülerinde okutulan derslerin yüzde 50´si kültür, yüzde 25´i tarım, yüzde 25´i de teknik dersleriydi.Köy Enstitülerine öğretmen yetiştirmek amacıyla 1942-43 öğretim yılında Ankara Hasanoğlan Köy Enstitüsü´ne bir Yüksek Köy Enstitüsü eklendi. Köy Enstitülerinin en başarılı öğrencileri, öğretmenler kurulu kararı ve sınavla 3 yıllık bu okula alındı, ilk yıl Kızılçullu ve Çifteler Köy Enstitülerini bitirenlerin tamamı Yüksek Köy Enstitüsü´ne alındı. Diğer Köy Enstitüleri henüz mezun vermemişti. Köye yönelik bir araştırma enstitüsü olması da amaçlanan Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü´nde Türkiye´nin en seçkin eğitimcileri, üniversite öğretim üyeleri ve devlet yöneticileri görev aldı. Derslerin bir bölümü Ankara´daki bazı fakülte ve yükseköğretim kurumlarında görülüyor, bazı uygulamalı dersler ise ilgili devlet kuruluşlarında işleniyordu. Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü kısa sürede başlı başına bir kültür çevresi durumuna geldi. Bu enstitü, kapatıldığı 1947 yılına değin 209 mezun verdi.Köy Enstitüsü mezunu ilk 1941 öğretmen 1944 yılında köy okullarında görev aldı. 1948´de Van´a bağlı Erciş´te açılanla birlikte toplam sayısı 21´e ulaşan köy enstitülerinden kapatıldıkları 1953 yılına kadar bin 398´i bayan, 15 bin 943´ü erkek olmak üzere 17 bin 341 köy öğretmeni diploma aldı. 1936-1947 yılları arasında faaliyet gösteren eğitmen kurslarından ise 8 bin 675 eğitmen mezun oldu. Sağlık bölümlerinden de bin 248 sağlık memuru yetişti.Çok partili rejime geçildikten (1946) sonra, yeni kurulan Demokrat Parti´nin (DP) yoğun eleştirileriyle karşılaşan Köy Enstitüleri bu dönemde belirgin bir duraklama geçirdi. 1947´de, Reşat Şemsettin Sirer´in Milli Eğitim Bakanlığı sırasında, eğitim programları temelli yitikliklere uğradı ve Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü kapatıldı.Köy Enstitülerinin yönetici ve öğretmenleri değiştirildi. İbrahim Hakkı Tonguç görevden alındı. Aynı yıl, eğitmen kurslarına son verildi. DP´nin iktidara geldiği 1950 seçimlerinin ardından önce sağlık bölümleri kapatıldı sonra da Köy Enstitülerinin programı klasik  ilköğretmen okullarının programıyla birleştirildi (1951). Birkaç yıl sonra da çıkarılan 6234 sayılı yasayla Köy Enstitüleri 1954 yılında tümüyle kapatıldı. Köy Enstitülerinin adı İlköğretmen Okulu olarak değiştirildi.Çok sayıda öğretmen ve eğitmen yetiştirmenin ve köy çocuklarına öğrenim olanağı sağlamanın yanı sıra Türkiye´nin kültür yaşamına damgasını vuran bir ?köy kökenli aydın kuşağı´ oluşturan Köy Enstitüleri, yöneltilen bütün eleştirilere karşın kalıcı bir iz bırakmıştır.Köy enstitüleri unutulmadı.Hasan Ali Yücel unutulmadı. İsmail Hakkı Tonguç unutulmadı. 17 Nisan köy enstitülerinin kuruluşgünü kutlu olsun? dedi.

Haber ve Fotoğraf: Onurhan BAYRAKTAR